Polonia chicagowska w dobie Solidarności 1980–1989
Instytut Pamięci NarodowejRok wydania: 2012
ISBN: 978-83-63695-05-7
Oprawa: twarda
Ilość stron: 495
Wymiary: 145 x 210
Dostępność: Niedostępna
38.80 zł
Chicago uchodziło w końcu lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia za stolicę amerykańskiej Polonii. Opinia ta znajdowała uzasadnienie zarówno w liczebności polskiej grupy etnicznej, jak również w stopniu jej zorganizowania i idącym za tym bogactwem życia społeczno-politycznego i kulturalnego.
Okres poprzedzający pojawienie się ruchu „Solidarności” w Polsce przyniósł wyraźny wzrost prestiżu Polonii amerykańskiej. Przyczynił się do tego, obok błyskotliwych karier polityków o polskim rodowodzie oraz ogólnego wzrostu zamożności i poziomu wykształcenia Polonii, przede wszystkim wybór Polaka na papieża i wizyta Jana Pawła II w Stanach Zjednoczonych.
Dojrzewający w końcu lat siedemdziesiątych nowy kryzys w Polsce był dużym wyzwaniem dla amerykańskiej Polonii, która nie mogła, i nie chciała, pozostać obojętną. Polonijni liderzy musieli podjąć decyzję, nie tyle – czy zaangażować się i po której stronie stanąć, było to bowiem jasne od początku i zdeterminowane wieloletnią tradycją, ale przede wszystkim – w jaki sposób zmobilizować do działania społeczność polonijną. Chodziło również o to, aby podjęte działania były skuteczne i zgodne z oczekiwaniami rodaków w kraju.
Sukces lub porażka polonijnego zaangażowania w sprawy polskie decydować się miały przede wszystkim w Chicago, gdzie mieściły się siedziby największych organizacji polskiej grupy etnicznej, skąd w większości pochodzili jej przywódcy. Także tu, w końcu lat siedemdziesiątych, pojawiły się organizacje o dużych ambicjach odegrania znaczącej roli politycznej, i to nie tylko w życiu polonijnym.
* * *
Polonijna scena polityczna w Chicago zdominowana była u schyłku lat siedemdziesiątych XX w. przez Kongres Polonii Amerykańskiej opierający się na największych organizacjach „bratniej pomocy”, wywodzących swą historię jeszcze z ubiegłego stulecia.
Jego początki sięgają 1944 r. Przywódcy głównych organizacji polonijnych i emigracyjnych w Stanach Zjednoczonych, zdając sobie sprawę, że na arenie międzynarodowej decydują się losy sprawy polskiej, postanowili powołać KPA jako organizację polityczną, jednoczącą rozproszone dotychczas wysiłki na rzecz zapewnienia Polsce politycznej niezależności i terytorialnej suwerenności. Zakreślony w maju 1944 r. program działania KPA na rzecz niepodległej i demokratycznej Polski pozostał niezmienny przez wszystkie lata poprzedzające powstanie ruchu „Solidarność”.
Do najważniejszych nowych inicjatyw politycznych w Chicago zaliczyć należy utworzenie w 1974 r. Komitetu Obywatelskiego, a także organizacji młodzieżowych o nazwach Związek Młodzieży Niepodległościowej i Odwet oraz środowiska politycznego skupionego wokół kwartalnika „Pomost”. Na nastroje polityczne wśród aktywniejszych kręgów Polonii w metropolii chicagowskiej duży wpływ miało również powstanie Północno-Amerykańskiego Studium Spraw Polskich oraz Konferencja „Polonia 78 – Polonia Jutra” w Toronto.
* * *
Dekada „Solidarności” była dla Polonii amerykańskiej okresem dużej aktywności politycznej. Chicago było widownią wielotysięcznych pochodów i manifestacji poparcia dla rodaków w kraju w ich walce o demokrację, prawa pracownicze i pełną niepodległość. Po wprowadzeniu stanu wojennego przez lata trwały akcje protestacyjne przybierające najróżniejsze formy, od burzliwych demonstracji przed konsulatem PRL, po głodówki i pikiety przed salami koncertowymi gdzie występowali artyści „kolaborujący” z reżimem Jaruzelskiego.
Polonijni politycy mobilizowali społeczność polonijną w akcjach charytatywnych na rzecz pogrążonego w kryzysie kraju, szukali też sposobów najskuteczniejszego nacisku na władze amerykańskie, aby te bardziej zaangażowały się na rzecz obrony „Solidarności” i represjonowanej opozycji demokratycznej.
Chicago było widownią żarliwych sporów i ostrych polemik pomiędzy polonijnymi organizacjami, które w odmienny sposób definiowały polski interes narodowy i często zasadniczo różniły się co do wyboru metod i sposobów walki o Polskę demokratyczną i niepodległą.
Wydarzenia w polonijnym Chicago z uwagą obserwowano w Konsulacie Generalnym PRL w Chicago, gdzie nie tylko skrupulatnie je rejestrowano, ale podejmowano także starania, aby wpłynąć na ich bieg. Często były to działania zakulisowe, tajne, które dopiero teraz, i tylko w części, udaje się odsłonić.
Czy „Solidarność” i Polska zyskała na poparciu Polonii chicagowskiej? Odpowiedź na tak postawione pytanie musi być twierdząca. Uczestnicząc w masowych protestach, do których przyłączali się inni mieszkańcy metropolii, skupiając na sobie uwagę amerykańskich mediów, Polonia wywierała wpływ na opinię publiczną, na postawę amerykańskich ustawodawców, i to nie tylko polskiego pochodzenia. Jak nigdy dotąd „sprawa polska” stała się przedmiotem dyskusji w amerykańskich mediach, jednym z istotnych problemów politycznych w relacjach Stanów Zjednoczonych z drugim supermocarstwem – Związkiem Sowieckim.
Rok 1989 kończył heroiczny okres w dziejach Polonii chicagowskiej, W latach 1944–1989 chodziło głównie o niepodległość i demokrację dla „starego” kraju. Po wyborach 1989 r. i powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego otworzył się okres nowy, powstały odpowiednie warunki do wymiany kulturalnej, współdziałania w inicjatywach politycznych i kooperacji ekonomicznej. Przez dziesięciolecia, dla kolejnych pokoleń Polonii, ten naturalny stan rzeczy był niedościgłym marzeniem.
* * *
W książce wykorzystano obszerną literaturę przedmiotu, prasę polonijną i anglojęzyczną z Chicago oraz dokumenty zgromadzone w archiwach polskich i zagranicznych. Z krajowych bardzo przydatne okazały się materiały Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zawierające sprawozdania i depesze konsulatu polskiego w Chicago, ukazujące politykę PRL wobec Polonii, ale również szczegółowo rejestrujące wydarzenia w metropolii chicagowskiej, w tym wszelkiego rodzaju akcje protestacyjne. W szerokim zakresie wykorzystano materiały Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, będące pozostałością po działalności rezydentury wywiadu ulokowanej w konsulacie polskim w Chicago. Znaleziono tam także materiały operacyjne SB odnoszące się do działaczy i polityków polonijnych, którymi interesowały się polskie służby specjalne. Z innych archiwów centralnych przydatna okazała się dokumentacja Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, zdeponowana w Archiwum Akt Nowych. Dla odtworzenia działalności organizacji RSP Pomost i jej rywalizacji z Kongresem Polonii Amerykańskiej wyjątkowo wartościowe były materiały Adama Kiernika, przechowywane w Muzeum w Bochni im. Stanisława Fischera, oraz kolekcja Jana Nowaka-Jeziorańskiego z Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Z archiwów zagranicznych wykorzystano kolekcje dwóch wybitnych polityków polonijnych związanych z Kongresem Polonii Amerykańskiej: Romana Pucińskiego, długoletniego prezesa Wydziału Stanowego KPA w Illinois oraz Kazimierza Łukomskiego, wiceprezesa KPA, głównego konstruktora jego polityki w sprawach polskich.
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział I – „Stolica” Polonii amerykańskiej u schyłku lat siedemdziesiątych XX w.
Rozdział II – Organizacje polonijne w Chicago wobec PRL i demokratycznej opozycji
Rozdział III – Konsulat Generalny PRL w Chicago jako instrument polityki wobec Polonii
Rozdział IV – Sierpień 1980 r. z perspektywy Chicago
Rozdział V – Kongres Polonii Amerykańskiej versus Pomost. Dwie wizje polonijnej polityki
Rozdział VI – Stan wojenny w Polsce, czas próby dla Polonii chicagowskiej
Rozdział VII – Sprawa sankcji
Rozdział VIII – Unieważnić Jałtę
Rozdział IX – Dyplomaci i agenci. Konsulat Generalny PRL w Chicago w latach 1983-1989
Rozdział X – Między zwątpieniem a nadzieją. Polonia chicagowska wobec sytuacji w Polsce w latach 1984–1987
Rozdział XI – Polonia chicagowska wobec Okrągłego Stołu i wyborów czerwcowych 1989 r.
Rozdział XII – Powstanie III Rzeczypospolitej. U progu nowego etapu stosunków Polonii z Krajem
Zakończenie
Wykaz źródeł i literatury
Wykaz skrótów
Indeks osób
Okres poprzedzający pojawienie się ruchu „Solidarności” w Polsce przyniósł wyraźny wzrost prestiżu Polonii amerykańskiej. Przyczynił się do tego, obok błyskotliwych karier polityków o polskim rodowodzie oraz ogólnego wzrostu zamożności i poziomu wykształcenia Polonii, przede wszystkim wybór Polaka na papieża i wizyta Jana Pawła II w Stanach Zjednoczonych.
Dojrzewający w końcu lat siedemdziesiątych nowy kryzys w Polsce był dużym wyzwaniem dla amerykańskiej Polonii, która nie mogła, i nie chciała, pozostać obojętną. Polonijni liderzy musieli podjąć decyzję, nie tyle – czy zaangażować się i po której stronie stanąć, było to bowiem jasne od początku i zdeterminowane wieloletnią tradycją, ale przede wszystkim – w jaki sposób zmobilizować do działania społeczność polonijną. Chodziło również o to, aby podjęte działania były skuteczne i zgodne z oczekiwaniami rodaków w kraju.
Sukces lub porażka polonijnego zaangażowania w sprawy polskie decydować się miały przede wszystkim w Chicago, gdzie mieściły się siedziby największych organizacji polskiej grupy etnicznej, skąd w większości pochodzili jej przywódcy. Także tu, w końcu lat siedemdziesiątych, pojawiły się organizacje o dużych ambicjach odegrania znaczącej roli politycznej, i to nie tylko w życiu polonijnym.
* * *
Polonijna scena polityczna w Chicago zdominowana była u schyłku lat siedemdziesiątych XX w. przez Kongres Polonii Amerykańskiej opierający się na największych organizacjach „bratniej pomocy”, wywodzących swą historię jeszcze z ubiegłego stulecia.
Jego początki sięgają 1944 r. Przywódcy głównych organizacji polonijnych i emigracyjnych w Stanach Zjednoczonych, zdając sobie sprawę, że na arenie międzynarodowej decydują się losy sprawy polskiej, postanowili powołać KPA jako organizację polityczną, jednoczącą rozproszone dotychczas wysiłki na rzecz zapewnienia Polsce politycznej niezależności i terytorialnej suwerenności. Zakreślony w maju 1944 r. program działania KPA na rzecz niepodległej i demokratycznej Polski pozostał niezmienny przez wszystkie lata poprzedzające powstanie ruchu „Solidarność”.
Do najważniejszych nowych inicjatyw politycznych w Chicago zaliczyć należy utworzenie w 1974 r. Komitetu Obywatelskiego, a także organizacji młodzieżowych o nazwach Związek Młodzieży Niepodległościowej i Odwet oraz środowiska politycznego skupionego wokół kwartalnika „Pomost”. Na nastroje polityczne wśród aktywniejszych kręgów Polonii w metropolii chicagowskiej duży wpływ miało również powstanie Północno-Amerykańskiego Studium Spraw Polskich oraz Konferencja „Polonia 78 – Polonia Jutra” w Toronto.
* * *
Dekada „Solidarności” była dla Polonii amerykańskiej okresem dużej aktywności politycznej. Chicago było widownią wielotysięcznych pochodów i manifestacji poparcia dla rodaków w kraju w ich walce o demokrację, prawa pracownicze i pełną niepodległość. Po wprowadzeniu stanu wojennego przez lata trwały akcje protestacyjne przybierające najróżniejsze formy, od burzliwych demonstracji przed konsulatem PRL, po głodówki i pikiety przed salami koncertowymi gdzie występowali artyści „kolaborujący” z reżimem Jaruzelskiego.
Polonijni politycy mobilizowali społeczność polonijną w akcjach charytatywnych na rzecz pogrążonego w kryzysie kraju, szukali też sposobów najskuteczniejszego nacisku na władze amerykańskie, aby te bardziej zaangażowały się na rzecz obrony „Solidarności” i represjonowanej opozycji demokratycznej.
Chicago było widownią żarliwych sporów i ostrych polemik pomiędzy polonijnymi organizacjami, które w odmienny sposób definiowały polski interes narodowy i często zasadniczo różniły się co do wyboru metod i sposobów walki o Polskę demokratyczną i niepodległą.
Wydarzenia w polonijnym Chicago z uwagą obserwowano w Konsulacie Generalnym PRL w Chicago, gdzie nie tylko skrupulatnie je rejestrowano, ale podejmowano także starania, aby wpłynąć na ich bieg. Często były to działania zakulisowe, tajne, które dopiero teraz, i tylko w części, udaje się odsłonić.
Czy „Solidarność” i Polska zyskała na poparciu Polonii chicagowskiej? Odpowiedź na tak postawione pytanie musi być twierdząca. Uczestnicząc w masowych protestach, do których przyłączali się inni mieszkańcy metropolii, skupiając na sobie uwagę amerykańskich mediów, Polonia wywierała wpływ na opinię publiczną, na postawę amerykańskich ustawodawców, i to nie tylko polskiego pochodzenia. Jak nigdy dotąd „sprawa polska” stała się przedmiotem dyskusji w amerykańskich mediach, jednym z istotnych problemów politycznych w relacjach Stanów Zjednoczonych z drugim supermocarstwem – Związkiem Sowieckim.
Rok 1989 kończył heroiczny okres w dziejach Polonii chicagowskiej, W latach 1944–1989 chodziło głównie o niepodległość i demokrację dla „starego” kraju. Po wyborach 1989 r. i powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego otworzył się okres nowy, powstały odpowiednie warunki do wymiany kulturalnej, współdziałania w inicjatywach politycznych i kooperacji ekonomicznej. Przez dziesięciolecia, dla kolejnych pokoleń Polonii, ten naturalny stan rzeczy był niedościgłym marzeniem.
* * *
W książce wykorzystano obszerną literaturę przedmiotu, prasę polonijną i anglojęzyczną z Chicago oraz dokumenty zgromadzone w archiwach polskich i zagranicznych. Z krajowych bardzo przydatne okazały się materiały Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zawierające sprawozdania i depesze konsulatu polskiego w Chicago, ukazujące politykę PRL wobec Polonii, ale również szczegółowo rejestrujące wydarzenia w metropolii chicagowskiej, w tym wszelkiego rodzaju akcje protestacyjne. W szerokim zakresie wykorzystano materiały Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, będące pozostałością po działalności rezydentury wywiadu ulokowanej w konsulacie polskim w Chicago. Znaleziono tam także materiały operacyjne SB odnoszące się do działaczy i polityków polonijnych, którymi interesowały się polskie służby specjalne. Z innych archiwów centralnych przydatna okazała się dokumentacja Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, zdeponowana w Archiwum Akt Nowych. Dla odtworzenia działalności organizacji RSP Pomost i jej rywalizacji z Kongresem Polonii Amerykańskiej wyjątkowo wartościowe były materiały Adama Kiernika, przechowywane w Muzeum w Bochni im. Stanisława Fischera, oraz kolekcja Jana Nowaka-Jeziorańskiego z Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Z archiwów zagranicznych wykorzystano kolekcje dwóch wybitnych polityków polonijnych związanych z Kongresem Polonii Amerykańskiej: Romana Pucińskiego, długoletniego prezesa Wydziału Stanowego KPA w Illinois oraz Kazimierza Łukomskiego, wiceprezesa KPA, głównego konstruktora jego polityki w sprawach polskich.
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział I – „Stolica” Polonii amerykańskiej u schyłku lat siedemdziesiątych XX w.
Rozdział II – Organizacje polonijne w Chicago wobec PRL i demokratycznej opozycji
Rozdział III – Konsulat Generalny PRL w Chicago jako instrument polityki wobec Polonii
Rozdział IV – Sierpień 1980 r. z perspektywy Chicago
Rozdział V – Kongres Polonii Amerykańskiej versus Pomost. Dwie wizje polonijnej polityki
Rozdział VI – Stan wojenny w Polsce, czas próby dla Polonii chicagowskiej
Rozdział VII – Sprawa sankcji
Rozdział VIII – Unieważnić Jałtę
Rozdział IX – Dyplomaci i agenci. Konsulat Generalny PRL w Chicago w latach 1983-1989
Rozdział X – Między zwątpieniem a nadzieją. Polonia chicagowska wobec sytuacji w Polsce w latach 1984–1987
Rozdział XI – Polonia chicagowska wobec Okrągłego Stołu i wyborów czerwcowych 1989 r.
Rozdział XII – Powstanie III Rzeczypospolitej. U progu nowego etapu stosunków Polonii z Krajem
Zakończenie
Wykaz źródeł i literatury
Wykaz skrótów
Indeks osób
Klienci, którzy oglądali tą książkę oglądali także:
• Dziecięca arka
• Tarcza partii i narodu. Kontrwywiad Polski Ludowej w latach 1945–1956
• Imigrantki w społeczeństwie amerykańskim
• Historia, miasto, pamięć: Grudzień '70 – Styczeń '71
• Współzawodnictwo pracy w życiu gospodarczym, społeczno - politycznym i propagandzie PRL
• Polska 1944
• Polska a Turcja 1683-1792
• Pogrom którego nie było
• Polonia amerykańska w polityce polskiej
• Emigracja postyczniowa 1863 roku
• Tarcza partii i narodu. Kontrwywiad Polski Ludowej w latach 1945–1956
• Imigrantki w społeczeństwie amerykańskim
• Historia, miasto, pamięć: Grudzień '70 – Styczeń '71
• Współzawodnictwo pracy w życiu gospodarczym, społeczno - politycznym i propagandzie PRL
• Polska 1944
• Polska a Turcja 1683-1792
• Pogrom którego nie było
• Polonia amerykańska w polityce polskiej
• Emigracja postyczniowa 1863 roku
